Mauthausen
de Synagoge van
Enschede
Prinsestraat 14-16, Enschede
Enschede
Prinsestraat 14-16, Enschede
Mauthausenherdenking 6 september 2007
Op 13/14 september 2007 was het 66 jaar geleden dat de razzia op 108 Twentse Joodse mannen heeft plaatsgevonden. Zij werden allen verzameld in het gymnastieklokaal van het lyceum aan de C.F. Klaarstraat te Enschede en vandaar naar het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk gedeporteerd. Binnen enkele maanden waren allen er om het leven gebracht.
De herdenking vond plaats op donderdag 6 september 2007 bij het monument voor de Synagoge.
Sprekers Waren:
dHr. J.H.A. Goudt, locoburgemeester van Enschede,
dHr. E. Philipson rabbijn van onze synagoge en
dHr. B. Oude Engberink, voorzitter, Comité Herdenking Razzia Twente.
Leerlingen van onze buurman de Prinseschool assisteerden bij de bloemlegging.
Mauthausen herdenking 13/9/2011
TV van RTVOost
Aansluitend werd de tentoonstelling "Diaspora - Thuis in ballingschap" van de Franse fotograaf Frédéric Brenner geopend door locoburgemeester Goudt.
Mauthausen
In de nacht van 13 op 14 september 1941 vonden in het oosten van ons land op verschillende plaatsen razzia's plaats. Het was een wraakactie van de Duitsers, nadat een kabel van de Wehrmacht was doorgesneden. Zonder systeem, lijkt het, worden ongeveer 150 mannen gevangen genomen. De oudste was 54 jaar en het jongste slachtoffer was 17 jaar. Zij werden opgesloten in het lyceum aan de C.F. Klaarstraat te Enschede. De actie van de Duitsers vond plaats met ondersteuning van de Nederlandse politie.
Veertig niet-Joodse mannen worden naar Amersfoort gebracht. Na enige tijd kunnen zij weer terugkeren naar Twente. De meer dan honderd joden uit Enschede, Almelo, Haaksbergen, Hengelo, Oldenzaal en andere kleine Twentse gemeenten worden op transport gesteld naar het concentratiekamp Mauthausen. Geen van hen komt terug.
Uit het
dagboek van Theresa Wertheim
14 September 1941, 's morgens 5:40 uur.
De bel gaat. We schrikken wakker en kijken uit het raam. Een politieagent met motorwagen vraagt open te doen. E. en ik gaan naar beneden en laten de agent binnen. Hij moet Martin hebben. "Wat is er aan de hand?" Hij weet van niets. Martin kleed zich aan en we laten hem gaan zonder er echt bij na te denken.
Om acht uur gaat E. naar de politie maar wordt niet binnengelaten Hij hoort wel dat er een razzia is geweest en dat 102 joden uit Enschede in alle leeftijden opgehaald zijn. We zijn eigenlijk gerustgesteld omdat we denken dat zij binnen 24 uur weer vrij zullen zijn. De schoonzoon van Sig is erbij, beide zonen van Sally enz. Martin stuurt ons stiekem briefjes die door een politieagent bezorgd worden. Een inspecteur zei "wees gerust de mensen blijven in Holland en binnen 14 dagen of hoogstens drie weken zijn zij weer terug" dus sturen wij warme kleding en levensmiddelen maar we mogen niet naar onze kinderen.
16 september 1941 's morgens om 11 uur komen de Joden weg. Ik was bij vreemde mensen in een huis tegenover de politie met de hoop nog iets van Martin te zien, maar tevergeefs.
Een grote gesloten verhuiswagen reed zo voor dat niemand iets kon zien. De auto vertrok onder bewaking van de Gestapo en wij bleven terug. De weg naar huis was moeilijk maar hoeveel vreemde mensen mij moed toespraken en mij de hand schudden, dat kan ik jullie nauwelijks beschrijven.
E. die 's morgens al gehoord had dat de joden naar Duitsland gebracht zouden worden, durfde het mij niet te vertellen. Hij ging naar der Ramie om de trein te kunnen zien. Hij heeft de mensen gezien maar kon Martin niet herkennen.
In de namiddag hebben ze mij verteld dat Martin naar Duitsland gebracht is. Jullie kunnen je onze toestand misschien voorstellen. Ondertussen kwam een uitgaansverbod voor joden. Vanaf 's avonds zes uur moeten de Joden in hun huizen blijven, dit wordt door de politie gecontroleerd. Gelukkig hadden wij goede niet-Joodse vrienden die ons regelmatig bezochten. Wij hebben verschrikkelijke weken doorgebracht. Dagelijks op bericht gewacht.
1 Oktober kwamen de eerste berichten over doden. Kennissen hadden op 12 oktober post, wij met 20 anderen niet. Hoe wij die dagen doorgekomen zijn weet ik niet meer. Mager, grijs en oud zijn we geworden.
Op 20 oktober 's middags om 1 uur bracht Emmy Menko, de vrouw van Sig, ons het overlijdensbericht van Martin. De Joodse Raad had bericht gekregen dat Martin op 6 oktober, de verjaardag van Ruth en de eerste dag Soekot 's morgens om kwart over acht overleden is. Laten we daarover zwijgen. Met ons hebben 20 families ook overlijdensberichten ontvangen.
Op 21 oktober moest E. persoonlijk naar de Gestapo om de officiële mededeling in ontvangst te nemen. Die duivels wilden zich met het leed van de joden vermaken maar zij hebben er geen plezier van gehad omdat de familieleden gewaarschuwd waren en zich zeer goed beheerst hebben. Na deze (totaal 38) overlijdensberichten hoefde niemand meer persoonlijk naar de Gestapo te komen maar de Joodse Raad deed de mededelingen. Sig als voorzitter van de Joodse Raad moest alle overlijdensberichten in zijn vroegere huis in ontvangst nemen. Maar hij vertelde ons dat hij zich sterk hield, alleen later als hij weg was, stortte hij bijna in elkaar. Zo zijn tot eind november van al de 102 mensen overlijdensberichten aangekomen. Alle berichten kwamen uit Mauthausen, een plaats in Oostenrijk.
De bel gaat. We schrikken wakker en kijken uit het raam. Een politieagent met motorwagen vraagt open te doen. E. en ik gaan naar beneden en laten de agent binnen. Hij moet Martin hebben. "Wat is er aan de hand?" Hij weet van niets. Martin kleed zich aan en we laten hem gaan zonder er echt bij na te denken.
Om acht uur gaat E. naar de politie maar wordt niet binnengelaten Hij hoort wel dat er een razzia is geweest en dat 102 joden uit Enschede in alle leeftijden opgehaald zijn. We zijn eigenlijk gerustgesteld omdat we denken dat zij binnen 24 uur weer vrij zullen zijn. De schoonzoon van Sig is erbij, beide zonen van Sally enz. Martin stuurt ons stiekem briefjes die door een politieagent bezorgd worden. Een inspecteur zei "wees gerust de mensen blijven in Holland en binnen 14 dagen of hoogstens drie weken zijn zij weer terug" dus sturen wij warme kleding en levensmiddelen maar we mogen niet naar onze kinderen.
16 september 1941 's morgens om 11 uur komen de Joden weg. Ik was bij vreemde mensen in een huis tegenover de politie met de hoop nog iets van Martin te zien, maar tevergeefs.
Een grote gesloten verhuiswagen reed zo voor dat niemand iets kon zien. De auto vertrok onder bewaking van de Gestapo en wij bleven terug. De weg naar huis was moeilijk maar hoeveel vreemde mensen mij moed toespraken en mij de hand schudden, dat kan ik jullie nauwelijks beschrijven.
E. die 's morgens al gehoord had dat de joden naar Duitsland gebracht zouden worden, durfde het mij niet te vertellen. Hij ging naar der Ramie om de trein te kunnen zien. Hij heeft de mensen gezien maar kon Martin niet herkennen.
In de namiddag hebben ze mij verteld dat Martin naar Duitsland gebracht is. Jullie kunnen je onze toestand misschien voorstellen. Ondertussen kwam een uitgaansverbod voor joden. Vanaf 's avonds zes uur moeten de Joden in hun huizen blijven, dit wordt door de politie gecontroleerd. Gelukkig hadden wij goede niet-Joodse vrienden die ons regelmatig bezochten. Wij hebben verschrikkelijke weken doorgebracht. Dagelijks op bericht gewacht.
1 Oktober kwamen de eerste berichten over doden. Kennissen hadden op 12 oktober post, wij met 20 anderen niet. Hoe wij die dagen doorgekomen zijn weet ik niet meer. Mager, grijs en oud zijn we geworden.
Op 20 oktober 's middags om 1 uur bracht Emmy Menko, de vrouw van Sig, ons het overlijdensbericht van Martin. De Joodse Raad had bericht gekregen dat Martin op 6 oktober, de verjaardag van Ruth en de eerste dag Soekot 's morgens om kwart over acht overleden is. Laten we daarover zwijgen. Met ons hebben 20 families ook overlijdensberichten ontvangen.
Op 21 oktober moest E. persoonlijk naar de Gestapo om de officiële mededeling in ontvangst te nemen. Die duivels wilden zich met het leed van de joden vermaken maar zij hebben er geen plezier van gehad omdat de familieleden gewaarschuwd waren en zich zeer goed beheerst hebben. Na deze (totaal 38) overlijdensberichten hoefde niemand meer persoonlijk naar de Gestapo te komen maar de Joodse Raad deed de mededelingen. Sig als voorzitter van de Joodse Raad moest alle overlijdensberichten in zijn vroegere huis in ontvangst nemen. Maar hij vertelde ons dat hij zich sterk hield, alleen later als hij weg was, stortte hij bijna in elkaar. Zo zijn tot eind november van al de 102 mensen overlijdensberichten aangekomen. Alle berichten kwamen uit Mauthausen, een plaats in Oostenrijk.